Facebook
twitter
Google Plus
RSS
İnsan, hayvan ve yararlı Bitkilerde ölüm veya hasar meydana getirmek için kullanılan bakteri, virüs veya bunların zehirleri (toksinleri) aracılığıyla yapılan savaş biyolojik savaş olarak kabul edilir.
Biyolojik savaş amacıyla kullanılan mikroplar ve bunların zehirlerinin elde edilmesi, depolanması ve kullanılması ucuz olmasına karşın, ortaya çıkacak hastalıktan korunmak ve bu hastalıkların tedavileri pahalı ve zordur. Bu silahları etkisiz hale getirecek kesin bir önlem pratik olarak yoktur.
Etkenler genellikle solunum yoluyla bulaşacak şekilde kullanılır, solunum yolu ile vücuda alındıklarında çok küçük dozlarda bile ağır seyirli, ölüm riski yüksek klinik tablolar oluştururlar.
Biyolojik savaş sırasında kullanılabilecek etkenler CDC (Hastalık Kontrol Merkezi) sınıflaması aşağıda verilmiştir.
BİYOLOJİK BİR SAVAŞTA KULLANILABİLECEK BİYOLOJİK MaddeLER
Bu amaç ile kullanılabilecek etkenler, A-B-C olmak üzere üç kategori altında toplanmıştır.
Kategori A’da incelenen biyolojik maddeler, ulusal güvenliği tehdit edecek riske sahip mikroorganizmaları içerir. Kolay yayılırlar, ölüm riski yüksek tablolara yol açarlar, halk arasında panik ve çöküntüye neden olurlar. Korunma için özel çaba gerektirirler.
Kategori A’daki Etkenler;
Bacillus anthracis (Şarbon)Yersinia pestis (Veba)Clostridium botulinum (Botulismus)Francisella tularensis (Tularemi)Çiçek virüsüFilovirüsler (Ebola-Marburg hemorajik ateşi)Arenavirüsler (Lassa, Arjantin hemorajik ateşi)
Kategori B; Biyolojik savaş etkenlerinin, yayılımları orta derecededir, ağır hastalık oluşturmazlar ve ölüm oranları düşüktür.
Kategori B’deki Etkenler;
Coxiella burnetiiBrucella türleriBurkholderia malleiAlfavirüsler (Venezuella at Ensefaliti, Batı ve Doğu At ensefalomiyeliti)Clostridium perfringens (e toksin)Staphylococcus aureus (enterotoksin B)Salmonella türleri (Tifo)Shigella dysenteriae (Dizanteri)Escherichia coli (O157:H7, EHEC)V.cholerae (Kolera)Cryptosporidium parvum
Kategori C; Etkenler topluma yayılabilirler ve tedavilerinde güçlüklerle karşılaşılır.
Kategori C’deki Etkenler;
Mycobacterium tuberculosis (Verem)Hantaan virüsSarıhumma virüsü
BELİRTİLERİ
Şarbon
Kuluçka süresi genelde 1–6 gündür. Belirti ve şikayetler ateş, yorgunluk, öksürük, zorlu ve sesli solunum ve ciddi solunum sıkıntısıdır. Ölüm 24–36 Saat sonra olur.
Brusella
Hastalık ortaya çıkınca ateş, baş ağrısı, kas, eklem, sırt ağrıları, terleme ayrıca Depresyon, zihinsel ve ruhsal durum değişiklikleri vardır. Ölümler yaygın değildir.
Veba
1–6 günlük kuluçka süresinden sonra başlayarak yüksek ateş, titreme, baş ağrısını takiben kanlı balgamlı öksürük, ilerleyen solunum güçlüğü, zorlu ve sesli solunum, morarma ve sindirim sistemi ile ilgili şikayetler vardır. Ölüm solunum ve dolaşım yetmezliğinden ya da kanama bozukluklarından olur.
Q ateşi
Bu mikropla temas ettikten sonra en erken 10 Gün sonra ateş, öksürük, yan ağrısı oluşur. Hastalar genellikle hayati tehlike açısından kritik durumda olmazlar. Hastalık 2 gün ile 2 hafta arasında sürer.
Tularemi
Solunum, sindirim veya cilt yoluyla mikropla karşılaşmadan 1-2 gün sonra başlayan lenf bezlerinde büyüme, ciltte yara, ateş baş ağrısı, halsizlik, öksürük ve yara açılması.
Çiçek
Belirtiler ateş, kusma, baş ve sırt ağrısı gibi genel şikayetlerle başlar. 2-3 gün sonra ciltte önce kırmızı lekeler sonra kabarcıklar ve takiben içi enfekte Sıvı dolu kesecikler oluşur. Cilt belirtileri daha çok kollar, bacaklar ve yüzde toplanmıştır ve simetrik yerleşmiştir.
Venezüella ensefalopatisi
1-6 günlük kuluçka süresinden sonra 24-72 saat süre içinde ateş, ense sertliği, baş ve kas ağrıları başlar, bu şikayetlere bulantı, kusma, ishal eşlik eder
Botulizm
Belirtiler mikrobun zehrin alınmasından 12–36 saat sonra başlar. Düşük dozda alındıysa belirtilerin başlaması bir kaç Günü de bulabilir. Şikayetler bulanık görme, çift görme, göz kapağı düşüklüğü, ağız ve boğaz kuruluğu ve yutma güçlüğü, genel kas güçsüzlüğü ve son evrede solunum yetmezliğidir.
Risin
Zehrin alınmasından 4–8 saat sonra ani yükselen ateş, öksürük, solunum sıkıntısı, bulantı, eklem ağrıları başlar. 18–24 saat içinde akciğer ödemi oluşur ve 36–72 saat içinde solunum yetmezliğinden ölüm olur.
Stafilokoksik enterotoksin
Toksinin alınmasından 3–12 saat sonra ani başlayan üşüme ve titremeyle beraber olan ateş, baş ağrısı, kas ağrısı ve kuru öksürükle ilerler. Göğüs ağrısı olabilir. Ateş 2–5 gün sürebilir, öksürük 4 haftaya kadar devam edebilir. Eğer toksin yutulduysa bulantı, kusma ve ishal görülebilir. Yüksek dozda toksin alındıysa septik şok ve ölüm olur.
Mikotoksin
Toksin alınmasını takiben ciltte ağrı, kaşıntı, içi Su dolu kabarcıklar oluşur. Boğaz ağrısı, öksürük, göğüs ağrısı ve kanlı balgam görülür. Yüksek dozları genel güçsüzlük, şok ve ölüme yol açar.
Biyolojik silahların dört önemli bileşkeni vardır:
Biyolojik etkenler,Posta sırasında taşındığı kutu,Taşıma sistemleri roketler, Hava yolu, tren yolu,Yayılma.
ÇİZGİSEL Bir kamyondan veya uçaktan, rüzgara karşı sprey şeklinde veya solunum yoluyla bulaşacak şekilde havaya verilebilir. Sıcaklık artınca, hava genleşir zehirli parçacıklar aşağıya doğru yayılır.
NOKTASAL küçük bombalar el bombası gibi ısıtma ve havalandırma kaynaklarına bırakılır.
BİYOLOJİK SAVAŞ ETKENİ KULLANILDIĞI NASIL ANLAŞILIR?
Bitki ve hayvanlarda alışılmışın dışında belirtiler, Anormal renk değişiklikleri olması,Hayvanlarda ani ve aşırı sayıda ölüm görülmesi,Çevrede normalde o bölgede görülmeyen mantarların ve böceklerin ortaya çıkmasıİnsanlarda hızla artan ateş, öksürük ve ishal durumlarının görülmesiYaşa, coğrafyaya, mevsimlere uygun olmayan bir hastalığın ortaya çıkması,
BİYOLOJİK SAVAŞ ETKENLERİNE KARŞI TEDBİRLER
Biyolojik savaş etkenlerinin kullanılması halinde Sağlık personeline çok önemli görevler düşmektedir. Böyle bir durumda bir salgın sırasında yapılacak bütün uygulamalar ve veriler sistemli olarak yerine getirilmelidir.
Etkenin bulaşma yolu (hava, Su, gıda ve hayvanlar yolu ile veya kişiden kişiye temas ile) belirlenmeli, ilk görülen vakadan sonra onunla temas eden kişilerde de aynı hastalık bulgularının çıkıp çıkmadığı izlenmelidir. Etkene ne zaman maruz kalındığı mümkünse belirtilerin ne kadar sürede ortaya çıktığı soruşturulmalıdır. Etkeni belirleyebilmek amacı ile gerekli incelemeleri yapmak üzere hasta kişilerden inceleme materyali (kan, idrar, dışkı, boğaz, yara sürüntüleri gibi) alınmalıdır. Eğer hastalık aniden başlayıp pek çok kişide görüldü ise tek kaynak salgınından kuşkulanılmalıdır. Biyolojik savaşta olguların epidemiyolojik özellikleri tanı, tedavi ve tedbir almada çok önemli ipuçları sağlar.
Aileler, ishal, ateş ve öksürük gibi belirtilerin ortaya çıktığı durumlarda almaları gereken tedbirler hakkında eğitilmelidir.
TEDBİRLER
Yetkili makamların izni olmaksızın sebze, meyve ve etlerin yenmemesi, süt ve yumurtalarının kullanılmaması. Temiz olduğu bilinen yiyeceklerin bile çok iyi pişirilerek yenmesi, çiğ yiyeceklerin yenilmemesi,Ağızdan bol miktarda sıvı verilmesiSuların dezenfeksiyon yöntemleri uygulandıktan sonra kullanılması:
Kaynatma: Sular kaynamaya başladıktan sonra 10–15 Dakika kaynatmaya devam edildiğinde içindeki mikroplar ölür, soğuttuktan sonra kullanılabilir.Klorlama: Eczanelerden temin edilebilecek olan Klor tabletleri, üzerindeki tarife göre kullanılabilir. İyot ve dezenfeksiyon: 4-5 su bardağı suya bir fincan tentürdiyot katılır. Elde edilen bu karışımdan bir Litre suya iki damla damlatılır. Yarım saat bekletildikten sonra kullanılır.
4- Hastalananların yanına maske ve eldiven takılarak gidilmeli,
5- Kusmuk, balgam, dışkı ve idrarlarına dokunulmaması bunların ve bunlarla kirlenen eşyaların kireç kaymağı ile dezenfekte edilmesi
6- Radyodan ve televizyondan yapılacak uyarı ve talimatlara aynen uyulması,
7- Bölgede alışılmamış durumların (aynı hastalık belirtilerini gösteren fazla kişinin bulunması, hayvanların ölmesi, Bitkilerin renk değiştirmesi gibi) en yakın resmi kuruluşa ihbar edilmesi,
8- Hasta olan kişilerin en yakındaki sağlık kurumunca tetkiklerinin yapılması
ŞÜPHELİ BİR ZARF ALINDIĞINDA
– Kesinlikle zarf sallanmayacak ve içerisi boşaltılmayacak,
– Zarf veya paket Plastik bir torbaya konulacak, böylece zarfın içerisindeki maddelerin dışarı sızması önlenecek.
– Eğer plastik torba bulunamazsa paket veya zarfı herhangi bir şeyle örtün(kağıt, bez) kaplayın ve örtülen maddeyi bulunduğu yerden kaldırmayın,
– Biyolojik maddenin bulunduğu odayı terk edin ve kapıyı kapatın. Ellerinizi sabunla yıkayın böylece tozun yüzünüze bulaşmasını önleyin,
– Eğer evde iseniz doktorunuza ulaşın ve bilgi almaya çalışın, eğer işyerinde bulunuyorsanız amirlerinizi bilgilendirin,
– Biyolojik ajanın bulunduğu oda veya bölgeye giren kişilerin listesini sağlık görevlilerine ve resmi makamlara verin.
Eğer bulaşma havalandırma sistemine ulaşmışsa:
– Havalandırma sistemi ve vantilatörler kapatılacak,
– Bölge hemen terkedilecek,
– Bu bölge kapatılacak,
– Merkezi havalandırma sistemi koruma altına alınacak.
İLK YARDIM
İlk yardım yapan kişinin biyolojik savaşta ilk adımı, kendilerini korumaya yönelik olmalıdır. Fiziksel korumada maske (cerrahi maske olabilir), elbise, eldiven ve botlardan oluşan koruyucu ekipman kullanılır.
Sağlık Kuruluşundan yardım isteyin. Güvenlik kuvvetlerini arayarak bilgi verin.
Hastayı solunum ve dolaşımı yönünden değerlendirin, İlk değerlendirme ve müdahale dekontaminasyondan önce yapıldığı için kısa olmalıdır.
Dekontaminasyon uygulayın. Dekontaminasyon; biyolojik maddenin tehlike oluşturmasını engellemek üzere uzaklaştırılması ve temas yerindeki miktarının azaltılması işlemidir. Bu amaçla üç metot kullanılabilir.
1- Mekanik: Su, hava filtreleri kullanarak cildin yıkanması,
2- Kimyasal: Sıvı, Gaz veya aerosol dezenfektan kullanımı ile etkenin zararsız hale getirilmesi.
3- Fiziksel: Isı, ışın kullanarak cisimler üzerindeki etkenin zararsız hale getirilmesi.
Şüpheli biyolojik savaş etkeni ile temasta, hastalık bulaşmış giysiler çıkarılmalı ve koruyucu giysileri olan personel tarafından uzaklaştırılmalıdır. Hasta cildi süratle su ve sabunla yıkanmalıdır. Su ve sabunla yıkamak etkenin hemen tamamını ciltten uzaklaştırır. Biyolojik etkenin çok yoğun bulaştığı cilt ise 0,5%’lik çamaşır Suyu ile 10–15 dakika ciltte bekletilerek yıkanmalıdır. Çamaşır suyu ve diğer dezenfektanlar yoğun bulaşma dışında kullanılmamalıdır. Göze kaçmamasına özen gösterilmelidir.
Giysilerin ve malzemelerin dekontaminasyonunda % 5’lik çamaşır suyu kullanılabilir.
Karantina uygulayın; çapraz enfeksiyonları önlemek için kontamine kişileri diğerlerinden ayrı tutun.
Ayrıntılı yardım ve tanı konulması için sağlık kuruluşuna götürün.
KAYNAK: Sağlık Bakanlığı Hudutlar Sahiller Sağlığı Genel Müdürlüğü
